De paradox van ontspanning: loslaten is niet opgeven

Wat gebeurt er wanneer je in een oefening 'moet' loslaten — maar je voelt enkel zwakte?

Veel mensen botsen vroeg of laat op een verwarring in Tai Ji: je wordt uitgenodigd te ontspannen, maar wat voel je? Slapte? Instabiliteit? Passiviteit? Het is niet ongewoon. Onze westerse geest koppelt ontspanning vaak aan 'niets doen'. Maar tai ji vraagt om een andere ontspanning. Eén die aanwezig is. Wakker. Gegrond. Een rust die niet passief is, en een wakkerheid die niet overactief is, maar een innerlijke beschikbaarheid suggereert die moeilijk in woorden te vatten valt. Misschien is het eerder een openheid dan een toestand.

In Tai Ji gebruiken we het woord 'song' — meestal vertaald als 'ontspannen', maar dat dekt de lading nauwelijks. Song is geen inzakken, geen verzaken, of een 'je m'en fou'-houding. Het is een actieve afwezigheid van spanning. Een verfijnde alertheid. Een energetische beschikbaarheid, waarbij het lichaam klaar is om te bewegen, of gewoon daar kan blijven dobberen. Het vraagt niet minder dan een nieuwe vorm van vertrouwen in dat lichaam dat je zo goed denkt te kennen. Je zou kunnen stellen, niet bouwen en vertrouwen op een stabiele kracht, maar op het ontbreken van weerstand.

Zheng Manqing zei ooit tegen zijn studenten: "Beweeg naar het punt waar je je niet comfortabel voelt en ontspan daar." Een eenvoudige zin, maar een die een hele wereld opent. Want precies op dat grensvlak — tussen vertrouwd en onbekend, tussen spanning en openheid — ontstaat leren (zie ook de vorige blog Yin en Yang: waar tegenstelling samenwerking wordt).

Wie dit pad bewandelt, merkt hoe snel de oude patronen weer opduiken. En de meest overduidelijke patronen zijn hoe graag we willen vasthouden, controleren, corrigeren. Alsof iets pas waarde heeft als er inspanning tegenover staat. Hier gaan we in een toekomstige blog nog wat dieper op in, maar "song" (松) vraagt net het tegenovergestelde. Ont-doen. Loslaten van het moeten doen. Zonder in te zakken. Zonder je aanwezigheid te verliezen. En net daar begint het echte werk. Het verfijnde leren.

Misschien herken je het wel. Het moment waarop je in een houding stond, de instructie kreeg om te ontspannen, en het hele lichaam als een kaartenhuisje in elkaar zakte. Of je voelde je 'wegvallen', alsof je geen grip meer had. Dat gebeurde in mijn eerste jaren zo vaak. Frustrerend!! Maar misschien was dat wel het begin van iets nieuws. Een eerste barst in het pantser van gewoonte. Een kiertje waarlangs je iets anders kon ervaren.

We zijn zo gewend om spanning met structuur te verwarren, dat het soms tijd kost om te vertrouwen op iets zachters. Iets wat niet steunt op controle. Want in het begin bouwen we die structuren vaak op vanuit het denken en wat we weten van die houding of beweging. Totdat je eens (per ongeluk) wat dieper in jezelf valt en wat meer "echt loslaat" en boem een mooie ervaring van die dobberende veerkracht vindt, die ook blijkt te werken in de partneroefeningen (tuishou tui hou 推手). En dan heb je die typische AHA-erlebnis die vele beoefenaars door de jaren heen tegenkomen. Als je zoiets ervaart, voelt het voor het lichaam ineens een pak makkelijker aan, en soms krijg je dan een meer emotionele ontlading (een zekere sereniteit en nederigheid, naast het gewoon blij zijn). Hoe vaak heb ik daar niet gestaan.

Net zoals een vogel niet op de lucht steunt, maar erop leert bewegen, nodigt song uit tot een subtiele manier van dragen en gedragen worden. Als lesgever kijk je soms mismoedig toe terwijl je eenzelfde principe voor de zoveelste keer herhaalt — letterlijk, en dan weer met andere woorden. Maar de vreugde wanneer je ziet dat er iets wordt gevonden... die weegt altijd zwaarder. Wat als leren niet betekent: beheersen, controleren, verbeteren — maar eerder: nabij durven blijven bij dat wat je nog niet helemaal kent? Precies dáár waar het ongemakkelijk begint te worden, begint misschien ook het echte begrijpen. Niet als weten, maar als belichamen, als verfijnde aanwezigheid.

In dat alles schuilt een paradox: ontspanning als kracht. Niet het resultaat van vermoeidheid, maar van innerlijke helderheid. Een kracht die niet duwt, niet trekt, maar staat. Rustend in zijn centrum.

En ergens onderweg, in die stilte tussen spanning en verzaking, ontstaat misschien iets dat we niet langer met zekerheid kunnen benoemen, maar dat ons wel aanspreekt. Een ruimte waarin beweging anders voelt. Waarin je niet langer beweegt, maar bewogen wordt. Wie weet wat er dan zichtbaar wordt. Laat jezelf meenemen door het lichaam.